1-  عنوان طرح پژوهشی:  بررسی اثر میزان رطوبت برگ در طی خشک کردن بر شدت رنگ عصاره به منظور رنگزدایی محلول استویا

2- شماره قرارداد :   

 158824/98/1/106 مورخ 26/12/1398

3- نام كميته تحقيقات ( پيشنهاد دهنده پروژه ):  

کمیته پژوهشی استان

4- وضعيت نهايى طرح پژوهشی: خاتمه یافته

5- كارفرما: سازمان جهاد کشاورزی استان گیلان

6- مجری  : معاونت پژوهش و فناوری دانشگاه گیلان

7- نام و نام خانوادگی محقق: دکتر یوسف حمید اوغلی 

8- نام ونام خانوادگی ناظر:  دکتر قاسم جوادزاده مقتدر

9- کد رهگیری سامانه سمات:   16129-167291

10- محل انجام پروژه:  دانشگاه گیلان

11-تاريخ شروع پروژه: 1/2/1398

12- تاريخ تصويب پايان کار و گزارش نهايی: 24/11/1401

13-اعتبار مصوب:  80 میلیون ریال

14- چکیده طرح پژوهشی:

مشکل تیرگی رنگ و ذرات معلق در عصاره استویا سبب ایجاد محدودیت استفاده در بخشی از صنایع غذایی و دارویی داخل کشور گردیده، از طرفی هر گونه عملیات کاهش کدورت و رنگ زدایی عصاره باید با رعایت جنبه های سلامت و عدم استفاده از مواد شیمیایی و حداقل هزینه انجام شود تا خرید آن توسط صاحبان صنایع غذایی و دارویی و متعاقب آن مصرف کنندگان قابل توجیه باشد. از آنجا که به نظر میرسید میتوان با یافتن و کنترل بهترین سطح هر تیمار، سبب کاهش کدورت و رنگ این عصاره با ارزش شد، پژوهشی درقالب طرح کاملاً تصادفی در چهار تکرار جهت بررسی اثر میزان رطوبت برگهای خشک استویا بر میزان رنگ عصاره و یافتن بهترین شرایط تاثیر گذار بذر ترکیبات رنگبری مانند رزین و خاک بنتونیت، جهت رنگزدایی عصاره حاصل از استویا مورد ارزیابی قرار گرفت. درمرحله اول به منظور بررسی اثر سطوح مختلف رطوبت برگ خشک، میزان رطوبت برگ خشک در سه سطر با نسبتهای 5 ،15 و 25 درصد اعمال گردید. مرحله دوم جهت دست یافتن به مقدار مناسب رزین رنگبر، مقادیر رزین در پنج سطح 0 و 4 و 8 و 12 و 16  گرم در لیتر مورد بررسی قرار گرفت و در نهایت در مرحله آخر افزایش عملکرد و بهینه سازی بنتونیت از جهت مقدار استفاده در چهار سطح 0 (شاهد)، 10 ،20 و 30 گرم بر لیتر، سطح مناسب pH در پنج سطح 4 و 5/4 و 5 و 5/5  و 9/5 (شاهد)، دمای عصاره در شش سطح در نهایت افزایش عملکرد بنتونیت با توجه به مدت زمان تماس عصاره با بنتونیت در پنج سطح  20-40-60-80-100  درجه سانتی گراد مورد بررسی قرار گرفت. نتایج به دست آمده از تجزیه واریانس داده های حاصل از بررسی رطوبت برگ خشک نشان میدهد که تیمارهای رطوبت برگ خشک بر همه صفات مورد بررسی شامل میزان فنول، کارتنوئید، کلروفیل a، کلروفیل b، کلروفیل کل و فلاونوئید تفاوت معنی داری با هم در سطح 1 درصد نشان میدهند. نتایج مقایسه میانگین نشان میدهد که در سطح رطوبت 25 درصد رطوبت برگ خشک تمام صفات به غیر از میزان کارتنوئید با کاهش در عصاره مواجه بودند، در مقابل ما با افزایش مقدار صفات به غیر از کارتنوئید در سطح 5 درصد رطوبت مواجه بودیم. نتایج به دست آمده از تجزیه واریانس داده ها حاصل از بررسی مقدار رزین رنگبر نشان داد که تیمارهای مقدار رزین در تمام صفات مورد بررسی با هم تفاوت معنی دار در سطح 1 درصد داشتند. نتایج مقایسه میانگین نشان داد که مقدار 16  گرم در لیتر رزین سبب کاهش مقدار تمام صفات و با مقدار کمتری در مقدار کارتنوئید گردید. جداول نتایج تجزیه واریانس در کلیه سطوح عوامل موثر در افزایش عملکرد بنتونیت در همه صفات اندازه گیری اثر معنی دار در سطح 5 و 1 درصد را نشان دادند. نتایج مقایسه میانگین در بهترین مقدار بنتونیت نشان داد که مقدار 30 گرم در لیتر بنتونیت سبب کاهش در مقدار تمامی صفات گردیده است. نتایج حاصل از مقایسه میانگین سطوح pH، کاهش تمامی صفات و کاهش کمتر در مقدار کارتنوئید در سطح 5 را نشان میدهد. نتایج تجزیه واریانس سطوح دمایی عصاره در هنگام تماس با بنتونیت کاهش مقدار فنول و فلاونوئید در 25 درجه سانتی گراد، کاهش کارتنوئید در 100 درجه سانتی گراد و کاهش کلروفیل  a، کلروفیل b و کلروفیل کل در 85 درجه سانتی گراد را نشان میدهد. درنهایت جدول مقایسه میانگین سطوح زمانی تماس بنتونیت با عصاره کاهش مقادیر تمامی صفات در 100 درجه سانتی گراد را نشان میدهد. بنابراین با توجه به نتایج حاصل می توان نتیجه گرفت که با اعمال کنترل و بکارگیری عواملی در قبل و بعد از استخراج می توان به بهبود شفافیت و رنگ عصاره استویا دست یافت.

15- خلاصه اقدامات انجام شده:

این پژوهش در آزمایشگاه دانشکده کشاورزی دانشگاه گیلان صورت گرفت. مراحل زیر اقدام شد:

1. برداشت و آماده سازی برگ: جهت انجام مراحل مختلف پژوهش  برگ خشک و برگ تازه از مزرعه ای در استان گیلان تهیه شد.
2. عصاره گیری با روش استخراج همراه آب گرم با کمی اصلاحات انجام گردید. (Nishiyama et al., 1992).
3. تعیین میزان بهینه رطوبت برگ خشک
4. تعیین میزان بهینه رزین رنگبر
5. تعیین بهترین مقادیر بنتونیت، pH، دما و زمان
6. اندازه گیری صفات فیزیولوژیکی: کلروفیل a و b و کل- فنول کل – فالونوئید- درصد شفافیت

16-  مزاياى  فنى  و اقتصادى:

متکی بودن اقتصاد ایران بر درآمدهای نفتی و تاثیر پذیری درآمدها از مسائل سیاسی و اقتصادی، سبب آسیب پذیری اقتصاد کشور شده است. یکی از راههای مقابله با این چالش، توسعه تولید محصولاتی است که ضمن بهبود وضع اقتصاد داخلی موجب افزایش صادرات غیرنفتی گردند. محصولاتی همانند گیاهان دارویی علاوه برنقش خاصی که در اقتصاد داخلی دارند میتوانند تاثیر بسزایی در امر صادرات غیرنفتی داشته باشند. خوشبختانه با روی آوردن دنیا به ویژه کشورهای پیشرفته به استفاده از فرآورده های گیاهی و مصرف روز افزون آن در جهان، چه در صنعت داروسازی و چه در صنایع غذایی، آرایشی و بهداشتی و با توجه به تنوع آب و هوایی کشور و امکان رویش بیشتر گیاهان در آن، فرصتی طلایی نصیب کشورمان شده تا از آن به بهترین شکل ممکن استفاده کرده وحضور خود را در بازارهای جهانی بیش از پیش افزایش دهیم. دراین میان تولید مواد اولیه غیر استاندارد، خام فروشی، عدم سرمایه گذاری در صنایع میانی، فقدان شکل گیری شبکه داروخانه های گیاهی از جمله چالشهای گیاهان دارویی در ایران است.

17- فهرست منابع اصلى  مورد استفاده:

امید بیگی، ر. و س. حسنی مالیری. (1386). بررسی تاثیر نیتروژن و تراکم کاشت بر باروری گیاه دارویی بابونه گاو چشم رقم زردبند. مجله علوم کشاورزی ایران. دوره 38-1. شماره 2. صفحه 309-303

بقایی، م.، ح. ع. اسدی.ف م. چیذری و ا.نوروزی. 1385. نگاهی به اهمیت و چالش های پیش روی گیاهان دارویی در ایران. مجموعه مقاالت اولین همایش منطقه ای گیاهان دارویی، ادویه ای و معطر. دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهر کرد. صفحه 312

 جمشیدی، ا. ح.، ح. احمدی آشتیانی.، م. م. نادری.، س. بکایی و ب. غلامحسین. 1386. بررسی اثرات مصرف موضعی عصاره گیاه خار مریم (سیلی مارین) بر تغییرات ناشی از تابش پرتو فرابنفش بر پوست خوکچه هندی. فصلنامه گیاهان دارویی

حسنزاده، ک، 1392. مروری بر اثر دما و روشهای مختلف خشک کردن بر اسانس گیاهان دارویی. همایش ملی ایده- های نوین در کشاورزی پایدار. عقیقی روان, فاطمه؛ محمود اثنی عشری و علی عزیزی، 1390، چالشهای فرآوری و بسته بندی گیاهان دارویی درایران، همایش ملی اشتغال دانش آموختگان بخش کشاورزی و منابع طبیعی، تهران، دانشگاه تربیت مدرس

 فرمانی ب، حدادخداپرست مح و حصاری ج، 1388. تصفیه شربت خام نیشکر با استفاده از بنتونیتو ژالتین و تاثیر آن بر روی ترکیبات رنگی. نشریه پژوهشهای صنایع غذایی. دوره19 شماره 2. صفحه 1-12.

 فرمانی ب، حدادخداپرست مر، حصاری ج و رضایی ع، 1384. تصفیه شربت خام نیشکر با بنتونیت و تعیین مقدار بهینه بنتونیت و.  pH. مجله پژوهشیهای علوم و صنایع غذایی ایران، دانشگاه تربیت مدرس، دوره 2، شماره 1: 4 تا 9.

 فیروزبخت ، ب .1388 . بررسی جذب سطحی توسط مخلوط جاذبها . پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه صنعتی شریف . صفحه 115. قربانی، م.،" تأثیر فراصوت قدرتی در استخراج عصاره دانه رازیانه و ارزیابی خصوصیات آنتی اکسیدانی آن"، 1394، پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.

مصباحی، غ. 1389. اصول صنایع تولید شکر. نشر علوم کشاورزی ایران، تهران. موسوی،س. ا. و شبانی، ن.، "استخراج روغن کنجد به وسیله سیال فوق بحرانی دی اکسیدکربن"، فصلنامه کاربرد شیمی در محیط زیست، 1391، سال سوم، شماره 13 ، صفحه 55-41.

18- پیشنهادات جهت تحقیقات آتی:

1. بررسی تاثیر روشهای خشک کردن بر میزان رنگریزه های گیاهی
2. اندازهگیری میزان گلیکوزیدهای قندی در هر یک از روشهای استفاده شده جهت تصفیه
3. استفاده از رزینهای گیاهی جهت عمل تصفیه
4. بررسی روش ستونی (تجاری) جهت رنگبری عصاره استویا
5. بررسی اثرات متقابل عوامل موثر در افزایش عملکرد بنتونیت در عصاره استویا